Kolegiata

Kolegiata Bożego Ciała w Bieczu

Data erekcji probostwa nie jest dokładnie znana, ponieważ nie zachował się dokument erekcyjny.
W 1326 r. istniała już parafia w Bieczu, jak to podaje księga świętopietrza w Polsce (Theiner Mon. Pol. I 228). Najstarszy akt odnoszący się do kościoła i parafii w Bieczu, odpisany w księdze fundacji, przechowywanej w archiwum parafialnym, odnosi się do 1519 r.. Akt ten z napisem „Privilegium Reverendissimi Joannis Konarski Eppi Cracoviensis ex anno 1519”, został w 1646 r. oblatowany do aktów grodzkich w Bieczu. Akt ten wspomina fundację w gruntach, kapitałach, dziesięcinach należne kościołowi i probostwu w Bieczu. Podaje ponadto, że miasto Biecz było niegdyś własnością Biskupów krakowskich, lecz w 1311 r. przeszło na własność Królów polskich, a Biskupi krakowscy mieli w Bieczu tylko prawo patronatu kościoła parafialnego.
Po rozbiorach Polski prawo patronatu wykonywał rząd austriacki. Po odzyskaniu niepodległości patronem kościoła został rząd Rzeczpospolitej Polskiej.
W 1598 r. Jerzy Książe Radziwiłł, Biskup krakowski, ustanowił w Bieczu sześciu mansionarzy, a probostwo przemienił w kollegiatę i ks. proboszczowi nadał tytuł Prepozyta, który to tytuł i obecnie ks. proboszczowi w Bieczu przysługuje. Fundacje mansionarzy zostały zniesione.
Kościół parafialny pod wezwaniem Bożego Ciała (patronowie św. Piotr i Paweł), późnogotycki, halowy trójnawowy, z kaplicami, należy do najcenniejszych zabytków architektury sakralnej w Polsce. Najstarszą częścią kościoła jest prezbiterium, zbudowane przed 1480 r. Nawa główna i boczne były już ukończone w 1519 r. natomiast kaplice zostały zbudowane w 1. 1521-1560. Kościół zbudowany jest z cegły oraz z ciosów kamiennych (części konstrukcyjne). Zewnętrzne ściany prezbiterium zdobione są wzorami geometrycznymi z ciemniejszej cegły, zwanej zendrówką. Na szkarpach widnieje dwie tarcze z herbami: Nałęcz i Gryf, a nad północnym wejściem znajduje się herb Odrowąż. Na zewnątrz, od strony południowej, wejście do prezbiterium, z pięknym gotyckim portalem.
Wnętrze kościoła przedstawia się imponująco Szerokie prezbiterium nakryte jest ceglaną, ostro łukową kolebką z lunetami, zamkniętą od wschodu trójbocznie, ozdobioną nadzwyczaj bogatą siecią żeber. Sklepienie to jest analogiczne ze sklepieniami dwóch kościołów z pogranicza południowego Tyrolu i Karyntii. W jego przęsłach zachowały się dwa czterolistne zworniki, na jednym z nich widoczny jest herb Biecza, a na drugim herb Odrowąż, zniszczony w czasie czyszczenia polichromii w latach osiemdziesiątych XX w. Cztery spośród wsporników w prezbiterium ozdobione są tarczami. Na trzech widnieją herby Odrowąż, herb miasta i gmerk, być może architekta.
Potężne filary z kamienia ciosowego podtrzymują sieciowo zdobione w nawie głównej i krzyżowo-żebrowe sklepienia w nawach bocznych. Na wyposażenie wnętrza kościoła złożyły się trzy epoki: gotyk, renesans i barok. Zwiedzanie kościoła parafialnego w Bieczu rozpoczynamy od głównego wejścia. Po prawej stronie, pod chórem, znajdują się stalle późnogotyckie końca XV w., a po lewej stronie stalle renesansowe z datą 1594 r.

Nad nimi zawieszone są cztery epitafia mieszczańskie z przełomu XVI/XVII w: Wojciecha Nigritiusa, dr med. z 1585 r., Wawrzyńca Ditriciusza – księdza, z 1591 r. oraz mieszczan: Pawła Kowalowiusa z przełomu XVI/XVII w. i Józefa Ruska z 1585 r. Po lewej stronie znajdują się 4 kaplice:
Pierwsza kaplica fundowana przez przodków Marcina Kromera zw. Kromerowską a także krawców, Chrystusa Ukrzyżowanego. Na zworniku sklepienia widoczny znak własnościowy (gmerk) Kromerów.

Przy wejściu na lewo wisi portret M. Kromera, na którym widnieje data śmierci Kromera. Portret był przemalowany w 1878 r., w 1989 r. zdjęto przemalówki i odsłonięte pierwotny wizerunek Kromera. Niżej wmurowana spiżowa tablica ufundowana przez M. Kromera w 1557 r. swoim rodzicom i dziadom. Druga zagadkowa tablica kamienna o wymiarach 51 x 73, mało czytelna, związana z rodziną Kromerów. Pierwotny ołtarz fundowany był prawdopodobnie przez Marcina Kromera, pod wezwaniem Rozesłania Apostołów (nie zachował się). Zachowany ołtarz z 1616 r. fundacji Sułowskich przeniesiony został z kaplicy Sułowskich do Kromerowskiej w XVIII w. Wówczas obraz Opłakiwanie z tego ołtarza przeniesiono do ołtarza głównego, a w miejsce obrazu wmontowano Ukrzyżowanie z ołtarza – wielkiego. W predelli warto zwrócić uwagę na malowidło przedstawiające Drogę Krzyżową z początku XVII w., na którym przedstawiono postacie w strojach polskich.

W zwieńczeniu ołtarza widoczna tarcza herbowa z datą 1616 r., obok której widnieją – litery SSAT,
a na tarczy herby: Strzemię, Habdank, Podkowa i Starykoń. Na ścianie, między kaplicami, wmurowana jest tablica w 1989 r. na pamiątkę 400 rocznicy śmierci Marcina Kromera.
Druga z kolei kaplica szewców p.w. św. Antoniego Padewskiego. W kaplicy jest ołtarz rokokowy z drugiej połowy XVIII w. z rzeźbami św. Kazimierza i św. Jana Nepomucena. W polu środkowym – obraz olejny św. Antoniego Padewskiego z 1686 r. – z herbem Habdank, malowany przez Koseckiego. W ścianę kaplicy wmurowana jest tablica z czarnego marmuru z ramą z piaskowca poświęcona pamięci ks. Stanisława Ziemiańskiego proboszcza bieckiego zmarłego w 1897 r. Wychodząc z kaplicy można oglądać zawieszone nad bocznym wejściem epitafium Piotra Piotrowickiego – rajcy bieckiego ze znakiem własnościowym, zmarłego w 1621 r. oraz jego żony Anny, zmarłej w 1629 r. Epitafium zostało ufundowane w 1635 r. przez synów: Jakuba doktora teologii, Andrzeja rajcę bieckiego. Niżej wisi obraz przedstawiający głowę Chrystusa Boleściwego z XVII w.
W następnej kaplicy cechu stolarzy i snycerzy p.w. Matki Boskiej Gromnicznej, jest ołtarz z 1633 r., polichromowany z rzeźbami Niepokalanego Poczęcia N.M.P. i aniołów; w medalionach i półmedalionach malowane olejno popiersia świętych. W predelli umieszczone są płaskorzeźby w elipsach przedstawiające: Zwiastowanie, Koronację, Nawiedzenie i Zaśnięcie. W polu środkowym obraz NMP z Dzieciątkiem z XVII w, na zasuwie obraz przedstawiający ścięcie św. Jana Chrzciciela.

W ścianie kaplicy wmurowane jest kamienne epitafium Nikodema Bobrownickiego z Bobrownik zabitego przez beskidników w 1644 r. W posadzce między ołtarzem a ścianą znajduje się płyta kamienna z częściowo zatartym napisem z ok. połowy XVII w. poświęcona pamięci Mateusza Choczowskiego mieszczanina i ławnika bieckiego.

W tej kaplicy umieszczona jest ława zamykana w kształcie skrzyni z I połowy XVII w., polichromowana w motywy roślinne, figuralne i fantastyczne delfiny. Ostatnia w tym rzędzie kaplica tkaczy p.w. św. Michała, św. Katarzyny posiada ołtarz barokowy z II połowy XVIII w. z rzeźbami aniołów, a w górnej partii Matka Boska z Dzieciątkiem z tego okresu. W polu środkowym jest obraz św. Michała depczącego szatana, a na zasuwie obraz św. Barbary. Z tej kaplicy wejście prowadzi do dużej, gotycko sklepionej sali, znajdującej się nad zakrystią – tzw. Oratorium Królowej Jadwigi, gdzie według tradycji królowa Jadwiga podczas pobytów w Bieczu miała się modlić.

W południowej nawie kościoła, w części wschodniej znajduje się ołtarz późnorenesansowy wykonany po 1600 r. p.w. Matki Boskiej Różańcowej, bogato złocony z ornamentyką roślinną i okuciową. W ołtarzu są rzeźby śśw: Wojciecha, Stanisława, Andrzeja i Wawrzyńca oraz płaskorzeźba – Zaśnięcia Matki Boskiej, współczesne ołtarzowi. Obok ołtarza (dawniej w ołtarzu) zwraca uwagę wiszący obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie ikony z II połowy XVI w. zwany w źródłach Obrazem Bizanckim. Został on przywieziony z miasteczka Łojów nad Dnieprem w czasach Jana Kazimierza w 1675 r. Obok ołtarza znajduje się renesansowy pomnik z II połowy XVI w. Piotra Sułowskiego – dziedzica Skołyszyna, sędziego grodzkiego, bieckiego i posła na sejm w 1569 r.

Nagrobek ten zaliczany jest do lepszych rzeźb epoki Odrodzenia, powstałych pod wpływem renesansu włoskiego. Po przeciwległej stronie jest piękny renesansowy pomnik z marmuru i alabastru Mikołaja Ligęzy, starosty bieckiego ufundowany przez niego za życia w 1578 r.

Nagrobek składa się z kilku kondygnacji, odznacza się lekkością form i subtelnością wykonania. Zwraca uwagę ciekawy napis w języku staropolskim a w dolnej kondygnacji koń z rzędem. Wykonanie nagrobka przypisywane jest Włochom lub Ślązakom. Nad pomnikiem zawieszone jest epitafium księdza Walentego Chodora (zm. w 1670 r.) z portretem zmarłego. Przed wejściem do prezbiterium wisi wielki świecznik z brązu, późnogotycko – renesansowy z I pół. XVI w, cyzelowany, ośmioramienny, z dwustronną figurą M.B. z Dzieciątkiem w mandorli i esownicami w kształcie koni z syrenimi ogonami, z postaciami giermków z pochodniami, u dołu głowa lwa.
W przejściu, z nawy głównej do prezbiterium, zwraca uwagę belka tęczowa z datą pod renesansowym szalunkiem 1488 r., oszalowana w 1639 r., fundacji wójta i ławników bieckich.

Na pięknej rzeźbionej i polichromowanej belce jest grupa Pasjiz figurami: św. Jana, Matki Boskiej, św. Magdaleny i św. Longiniusa. Od strony prezbiterium na belce umieszczone gmerki (znaki własnościowe) fundatorów. Na lewo przy wejściu do prezbiterium jest epitafium na alabastrowej tabliczce przedstawiające rodzinę Ligęzów, klęczącą pod krzyżem. Na prawo u góry zawieszone epitafium z XVI w. Anny Barianowej – żony Marcina założyciela najstarszej na Podkarpaciu apteki w Bieczu i rajcy bieckiego. We wnęce umieszczone epitafium Agnieszki Sarneckiej z 1673 r., zdekompletowane, ponieważ został skradziony fragment w 1963 r. ze sceną Ukrzyżowania, rytą na srebrnej blasze. Polichromia prezbiterium została zaprojektowana i wykonana w 1905 r. przez Włodzimierza Tetmajera, przy współudziale bieczanina – Apolinarego Kotowicza (ucznia Matejki), Józefa Krasnowolskiego i Józefa Wrzesińskiego. Artysta przedstawił galerię królów polskich, począwszy od Kingi aż do Zygmunta III Wazy. Galerię zamyka postać M. Kromera.

Po obu stronach prezbiterium umieszczone są stalle późnorenesansowe, z pierwszej ćwierci XVII w, bogato rzeźbione i polichromowane. Po stronie północnej, w konchach, umieszczone postacie apostołów, a południowej – doktorów kościoła. Stalle ufundowane zostały przez mieszczan bieckich, o czym świadczą głowy fundatorów umieszczone pod baldachimem, a ich gmerki wyrzeźbiono na baldachimach między konsolami na gzymsie.

Witraże kościelne, projektowane przez Stanisława Wyspiańskiego, nie zostały zrealizowane. Istniejące obecnie w prezbiterium wykonano w 1901 r., w pracowni witraży Nauhanzera w Insbruku. Natomiast witraże w kaplicach wykonano w Krakowie prawdopodobnie wg projektu Stanisława Wyspiańskiego.

Bardzo cennym zabytkiem jest wielki ołtarz, wykonany w stylu późnego renesansu, przed 1604 r., z wykorzystaniem niektórych partii z wcześniejszego, późnogotyckiego ołtarza. Ołtarz składa się z trzech kondygnacji, których całość zdobiona jest pełną rzeźbą figuralną, płaskorzeźbą, malowidłami i bogatą polichromią. We wnękach w najniższej kondygnacji umieszczono po bokach malowane olejno sceny z Nowego Testamentu: Zwiastowanie, Zmartwychwstanie, Święta Rodzina i Wniebowstąpienie. Wyżej znalazły się płaskorzeźby przedstawiające: Chrzest Chrystusa, Wieczerzę Pańską, Ofiarę Melchizedeka i Ofiarę Abrahama. W wyższej kondygnacji, w mniejszych wnękach umieszczono rzeźbione postacie czterech ewangelistów, w większych rzeźby św. Piotra i św. Pawła, a nad nimi w medalionach – popiersia proroków. W polu środkowym ołtarza znajduje się dużej wartości obraz: Zdjęcie z Krzyża, późnorenesansowy z połowy XVI w. z kręgu Michała Anioła.

Obraz początkowo był w Kaplicy Sułkowskich, następnie w ołtarzu przez nich ufundowanym
w 1616 r. w tejże kaplicy. W II połowie XVIII w. przeniesiono go do wielkiego ołtarza na miejsce Chrystusa Ukrzyżowanego, znajdującego się obecnie w ołtarzu, w kaplicy Kromerowskiej. Obraz był odnawiany w 1889r. przez profesora Hausera w Monachium. W 1983 r. obraz był ponownie konserwowany przez Zbigniewa Jaskowskiego z Krakowa. Z 4/5 sierpnia 1987 r. obraz został skradziony z kościoła (wycięto go nożem z ram), a 18 sierpnia sprawcy zostali schwytani i obraz odzyskano. Został poważnie uszkodzony, w związku z tym wymagał pilnej konserwacji.

W drugiej kondygnacji ołtarza późnogotycka scena środkowa przedstawia Zaśnięcie Matki Boskiej.
Scena ta przypisywana jest Stanisławowi Stwoszowi, synowi Wita Stwosza. Po obydwu jej stronach, w dwóch rzędach, znalazły się rzeźby figuralne 4 doktorów kościoła: większe postacie przedstawiają: św. Wojciecha i św. Stanisława, a nad nim umieszczone płaskorzeźby dwóch proroków (popiersia). Na krańcach stoją figury Mojżesza i Dawida. Na najwyższej kondygnacji w polu środkowym, znajduje się późnogotycka rzeźba, przedstawiająca koronację Matki Boskiej, po bokach umieszczono posążki św. Wawrzyńca i św. Szczepana, a na szczycie późnogotycka figurę św. Michała. Na ołtarzu stoją 4 świeczniki, z których jeden jest późnogotycki, a pozostałe dorobione w XIX w. Świeczniki mają formy rzeźbionych kolumienek oplecionych winną latoroślą. Po lewej stronie ołtarza głównego stoi wczesnobarokowy ołtarzyk Niepokalanego Poczęcia z połowy XVII w. z retabulum w kształcie serca oplecionego drzewem i winną latoroślą wyrastającą z rzeźbionej postaci Jessego. W polu środkowym Matka Boska z tajemnicami Różańca. W predelii malowidła: św. Wojciecha i Chrystusa ze św. Tomaszem. Całość pięknej snycerskiej roboty, bogato złocony.

Obok ołtarzyka umieszczona jest chrzcielnica, odlana z brązu, późnogotycka z herbem Jastrzębiec
i plakietkami z datą 1459 r. Nakrywa drewniana, barokowa, odnawiana w 1835r. Nad chrzcielnicą zawieszony jest niedużych rozmiarów obraz malowany na miedzianej blasze z I połowy XVII w. w typie niderlandzkim, przedstawiający Chrzest Chrystusa w Jordanie. Obok ołtarza z lewej strony zawieszone jest epitafium rzeźbione, bogato złocone, późnorenesansowe z 1637 r. bogatej rzemieślniczo – kupieckiej rodziny Maczków. Po prawej stronie ołtarza podobne epitafium, również zamożnej rodziny rzemieślniczo – kupieckiej, Czapliców i Kutalików z 1627 r. Przy ołtarzu stoi fotel i 2 taborety barokowe z I połowy XVIII w. Do zakrystii prowadzi późnogotycki portal, z ciężkimi gotyckimi drzwiami żelaznymi, które zdobione są kutą, żelazną ornamentyką. Nad portalem umieszczone są epitafia: Mikołaja Cieklińskiego – burgrabiego krakowskiego z 1591 r. i biskupa Wojciecha Lipnickiego herbu Hołbok z 1657 r., sekretarza Zygmunta III, doradcy biskupów krakowskich, Jakuba Zadzika i Piotra Gembickiego. Lipnicki schronił się w Bieczu przed najazdem szwedzkim i w farze został pochowany. W zakrystii znajduje się epitafium ks. Walentego Chodora z 1670 r. seniora wikariuszy bieckich i bakałarza. Drugie epitafium z 1680 r. poświęcone Janowi Czaplicowi kanonikowi kolegiaty krakowskiej, dziekanowi i prepozytowi szpitala bieckiego. Epitafium przedstawia malowaną postać przed krzyżem w pięknej barokowej ramie. Pozostałe portrety (3 fotograficzne oraz 2 olejne) po chodzą z XIX i XX w. przedstawiają bieckich proboszczów. Zachowało się też kilka starych szat liturgicznych oraz zabytkowe monstrancje i kielichy, Jest tam także 2 kominki barokowe, jeden w zakrystii, drugi w przylegającym do niej skarbcu, do którego prowadzą zabytkowe kute, drzwi z rozetkami. Wracając do wnętrza kościoła, idąc w kierunku głównego wyjścia nawą południową, we wschodnim zakończeniu nawy jest ołtarz późnorenesansowy, zbudowany po 1600 r., z rzeźbami św. Piotra i Pawła, św. Dziewic, biskupów oraz aniołów. W predelli płaskorzeźba Hołdu Trzech Królów. W polu środkowym obraz św. Anny nauczającej Maryję z drugiej połowy XVII w.

Tematycznie obraz nawiązuje do szkoły Rubensa. W zwieńczeniu ołtarza jest obraz Boga Ojca
z XVII w. Na zasuwie w ołtarzu obraz Serca Pana Jezusa, nowszy. W pierwszej kaplicy: Bonarow, Wielopolskich i Ligęzów jest ołtarz neogotycki z 1870r. W polu środkowym jest obraz olejny Ecce Homo z XVII w, na który w XVIII w. nałożono srebrny płaszcz i perizonium. W kaplicy znajduje się ławka w kształcie skrzyni, późnorenesansowa z ok. 1600 r., polichromowana w motywy roślinne i okuciowe, zamykana. W drugiej kaplicy Sulowskich i piekarzy, p.w. św. Jana Kantego i Sułowskich. Obecny ołtarz barokowy z 1670 r. z rzeźbami świętych. W polu środkowym obraz olejny św. Jana Kantego w szubie profesorskiej, obok na stoliku leży otwarta księga i biret profesorski, z boku na lewo herb Uniwersytetu Jagiellońskiego. W dawnych wiekach opiekowali się ołtarzem i kaplicą studenci. W predelli ołtarza malowany olejno Pokłon Trzech Królów. Ołtarz przeniesiony w XVIII w. z kaplicy Kromerowskiej. Drugi ołtarz w tej kaplicy został przeniesiony po konserwacji w 1988 r. z prezbiterium, jest pod wezwaniem św. Stanisława. Zbudowany został w połowie XVII . W polu środkowym rzeźba św. Stanisława, w zwieńczeniu obraz św. Marcina, w predelli malowidło: Zabójstwo św. Stanisława. Przy wejściu do kaplicy stoi pulpit muzyczny, późnorenesansowy z 1633 r.

Na podstawie pulpitu, w formie czterobocznej skrzyni wznosi się właściwy pulpit w kształcie ściętej piramidy o czterech bokach. Wszystkie ściany skrzyni dolnej i piramidy górnej pokryte są płaskorzeźbami, z licznymi między nimi gmerkami bieczan, fundatorów pulpitu. Płaskorzeźby na ścianach dolnej skrzyni ilustrują życie muzyczne z tego okresu. Posiadają one dużą wartość dokumentacyjną, ze względu na pokazane na nich instrumenty i stroje muzykantów polskich. Pulpit stanowi jedyny zabytek tego rodzaju nie tylko w Polsce, ale w Europie, czego wyrazem są zdjęcia tego pulpitu niemal we wszystkich poważniejszych wydawnictwach europejskich dawnej muzyki, dawnych instrumentów i typów muzycznych. Wychodząc z kaplicy po prawej stronie przy filarze zamontowana jest ambona z 1604r. bogato przyozdobiona rzeźbami figuralnymi oraz intarsią we wzory kwiatowe. W 1697 r. została przerobiona przez Marcina Sarneckiego rajcę i mieszczanina bieckiego. Na intarsiowane tło renesansowe nałożono barokowy ornament. Ambonę wieńczy anioł
z podniesionym mieczem w jednej ręce i wagą w drugiej.

Na ścianie między kaplicami zawieszony jest Chrystus na Krzyżu z drugiej połowy XVII w., odnawiany w 1717 r. Przy boku aniołek z kielichem chwytający cieknącą krew z boku Chrystusa. Nad wejściem z południowej strony zawieszone jest epitafium z 1627 r. w kształcie ołtarzyka z późnorenesansową ornamentyką poświęcone Stanisławowi Czechowiczowi z żoną Agnieszką, rajcy i kupcowi bieckiemu. Na obrazie olejnym pod krucyfiksem z blachy klęczy zmarły z żoną. Trzecia kaplica Hibnerowska, rzeźników p.w. św. Tekli. W niej umieszczony jest ołtarz z drugiej połowy XVIII w. z obrazem w polu środkowym św. Tekli. Po bokach rzeźby św. Józefa i św. Jana Chrzcicielą. W predelli tarcza herbowa z herbami: Janina, Jeleń, Rawicz i Ośla Głowa. W kaplicy jest wmurowana w ścianie mosiężna tablica epitafinijna Bartłomieja Hibnera rajcy bieckiego w 1663 r. fundatora pierwotnego nie zachowanego ołtarza w tej kaplicy. Gwiaździste sklepienie w kaplicy, pozbawione żeber przekątnych z tzw. Centralnym motywem „oka”, jest jedynym przykładem tego rodzaju sklepienia w Polsce, a równocześnie stanowi rzadki okaz w skali europejskiej. Czwarta kaplica jest kaplicą kowali p.w. św. Józefa. Znajduje się w niej ołtarz barokowy z około połowy XVIII w., z obrazem św. Józefa. Malowidło olejne w predelli przedstawia Ostatnią Wieczerzę. W posadzce przed ołtarzem znajduje się płyta kamienna Piotra Bariana, z rodziny aptekarzy z 1583 r., przeniesiona przed paroma laty z posadzki w nawie głównej obok tejże kaplicy. Również w tej kaplicy, pod ścianą w posadzce, wmurowana jest płyta kamienna, poświęcona pamięci Piotra Sułowskiego – sędziego grodzkiego bieckiego i posła na sejm w 1569 r. Płyta ta związana jest ze wspomnianym poprzednim pomnikiem Piotra Sułowskiego, a sądząc z jej stanu, została w nieokreślonym bliżej czasie przeniesiona na obecne miejsce.

Nad głównym wejściem do kościoła umieszczony jest drewniany chór muzyczny wykonany wg projektu
S. Odrzywolskiego na miejscu dawnego renesansowego, także drewnianego, zniszczonego podczas montowania organów. Na nim są organy z końca XIX w., wykonane we Lwowie w firmie Śliwińskiego w miejsce organów z 1543 r. Nad chórem po obu stronach prospektu organowego, wiszą portrety sarmackie Wielopolskich, starostów bieckich z XVII w. Pod kościołem jest szereg krypt, w których chowano do drugiej połowy XVIII w. księży zamożniejszych mieszczan bądź też szlachtę. Za bramą po lewej stronie, widoczny jest, odkryty w 1964 r., system obronny bramy górnej tzw. barbakan, trzeci ze znanych w Polsce. Po prawej stronie ciągną się mury obronne w skład których wchodzą: dzwonnica, kościółek św. Barbary, stara plebania i dalsze partie murów z basztą. W pobliżu naroża północno-zachodniej fasady kościoła parafialnego wznosi się dzwonnica późnogotycka z XV w., usytuowana w linii dawnego muru obronnego.

Służyła ona celom obronnym, o czym świadczą zachowane kroksztyny na wysokości piętra, stanowiące podpory dawnego ganku obiegającego dzwonnice oraz okienka strzelnicze zachowane w najwyższej kondygnacji. Dzwonnica obsługiwana była przez cech rzeźników. Na linii okienek widoczna jest dekoracja sgraffitowa z XVI w., przedstawiająca Matkę Boską z Dzieciątkiem, a po bokach postacie św. Wojciecha i św. Stanisława. Na tarczach znajdują się duże litery „B”, z koroną u góry (monogram m. Biecza). W dzwonnicy znajdował się dzwon Urban z 1382 r., jeden z najstarszych w Polsce. Po drugiej wojnie dzwon ten pękł i został w 1969 r. zniszczony. Muzeum przejęło fragmenty rozbitego dzwonu, które po sklejeniu są eksponowane.
Do dzwonnicy przylegała kaplica św. Barbary, przebudowana w stylu neogotyckim w zeszłym stuleciu na miejscu poprzedniej kaplicy z XV w. W przedłużeniu kaplicy zlokalizowana jest stara plebania, zbudowana w okresie późnego gotyku, wielokrotnie przebudowana. Warto dodać, że jej zachodnia ściana wchodziła w kompleks murów obronnych. Według tradycji jest to pozostałość dawnego klasztoru Norbertanek.

Od strony południowej kościoła na murze oporowym umieszczonych jest 13 figur, wykonanych z kamienia pińczowskiego, przedstawiających apostołów, a fundowanych przez pątników z Węgier i różne osobistości z regionu Biecza. Figury te zostały wykonane w l. 1868 – 1869 przez Edwarda Stehlika z Krakowa.

GRÓD BIECKI

Gród w Bieczu istniał już XI w. Od 1243 występują w źródłach przekazy o kaszteianii bieckiej. Od XIV-XVIH w. była tu siedziba powiatu. Kazimierz Wielki nadał miastu prawo magdeburskie 1363. Parafia pierwotna powstała przy kościele św. Piotra Ap., pierwsza wzmianka z końca XIII w. Na pocz. XIV w. eryg. drugą parafię przy nowozbud. przez kolonistów niemieckich kościele p.w. Bożego Ciała. Na początku XVI w. bp J. Konarski (1519) włączył par. św. Piotra do par. Bożego Ciała. Kard. J. Radziwiłł wyniósł probostwo do godności prepozytury i eryg. kolegium misjonarzy 1598. Bp F. Potkański eryg. przy prepozyturze prałaturę-scholasterię 1772. Szpital,.d(a chorych, ubogich i innych nieszczęśliwych osób” ufundowali mieszczanie bieccy i królowa Jadwiga 1395. Drugi szpital dla ,,starszych wdów” istniał przed 1595, a trzeci szpital Bożego Ciała po 1767. W 1792 na mocy dekretu ces. Leopolda zostały one złączone i „na instytut ubogich zamienione”. Szkoła istniała 1388-1398; przed 1772 zamieniona na „kolonię akademicką”, a jej dyrektorem został prałat scholastyk.

W 1512 urodził się w Bieczu Marcin Kromer, bp warmiński, historyk polski.
Dawne kościoły: 1. Kościół paraf, p.w. św. Piotra na wzgórzu poza miastem; 2. Kościół murów, szpitalny p.w. św. Ducha, wyniesiony do godności prepozytury szpitalnej przed 1421; 3. Kościół murów, p.w. św. Jakuba Ap” istniał 1450, rozebrany na pocz. XX w.; 4. Kościół murów, p.w. św. Barbary P. i M., nazywany również św. Stanisława Bp, zbud. przed 1473, przeznaczony w XV i XVI w. dla kaznodziei polskiego; 5. Kościół drewn. p.w. św. Krzyża, Istniał 1450, zniszczony w czasie „potopu”; 6. Kościół p.w. NMP, wzmiankowany 1595, zniszczony w czasie „potopu”.

KOŚCIÓŁ p.w. BOŻEGO CIAŁA

Pierwotny kościół drewniany wzmiankowany 1326. Obecny wzniesiony 2. pół. XV w., w głównej bryle ukończony ok. 1519, kaplice dobud. ok. 1521. Wg dokumentu bpa Konarskiego z 1519 kościół wzniesiony „ab Alemanis”. W roku 1560 wzmianka o pracach przy których czynny mularz mediolański Piotr RonH (może de Ronghe lub Ronchi). Wielokrotnie odnawiany m.i. 1627, 1757-1766, 1863-1868 (w tym okresie m.i. rekonstrukcja niektórych detali i szczytów) i 1888-1903.
Późnogotycki. Z cegły z użyciem kamienia, kryty blachą. O wysokiej wartości architektonicznej. Trzynawowy, halowy, z rzędami kaplic przy korpusie, z prezbiterium zamkniętym trójbocznie, przy którym przybudówka mieszcząca zakrystię i skarbczyk oraz na piętrze tzw. oratorium, obecnie składzik, dostępny schodami pomieszczonymi w występie muru. Po bokach korpusu osiem kaplic, pomiędzy nimi kruchty, przy środkowych przęsłach naw. zblokowane z kaplicami. We wnętrzu sklepienia: w prezbiterium i nawie głównej sieciowe, w nawach bocznych, kruchtach i części pomieszczeń przybudówki krzyżowe, w kaplicach gwiaździste. Filary międzynawowe ośmioboczne; arkady, okna i otwory ostrołukowe. Bogaty detal kamieniarski późnogotycki, w tym portale schodkowe w tzw. typie długoszowskim, wsporniki i zworniki sklepienne, częściowo z herbami i gmerkami oraz maswerki okienne. Kościół na zewnątrz oszkarpowały (boczne szkarpy korpusu nawowego wtopione w kaplice, na zewnątrz pozbawione szkarp). W fasadzie zach. wielkie okno z kamiennym laskowaniem. Nad korpusem naw szczyty schodkowe o podziałach blendowych ze sterczynami. Dachy siodłowe i pulpitowe, nad korpusem wieżyczka na sygnaturkę barokowa z Iatarnią.

We wnętrzu prezbiterium polichromia figuralna i ornamentalna pocz. XX w., mai, Włodzimierz Tetmajer. Wyposażenie wnętrza bogate. Ołtarz główny manierystyczny przed 1604 o bogatej dekoracji snycerskiej i rzeźbiarskiej, w tym liczne posągi świętych, proroków i aniołów; w partii cokołu płaskorzeźby o tematyce starotestamentowej, w górnych kondygnacjach Zaśnięcie i Koronacja NMP, późnogotyckie XVI w., w polu środkowym obraz zdjęcie z krzyża, ok. pół. XVI w., północno-włoski, odnawiany 1889. Dwanaście ołtarzy bocznych:
1. w prezbiterium barokowy 2. pół. XVII w., w nim obrazy z tegoż czasu: śmierć św. Stanisława (w predelli) i św. Marcin (w zwieńczeniu);
2. w prezbiterium wczesnobarokowy 1. pół. XVII w., w kształcie serca z kompozycją Drzewa Jessego;
3. lewy przy tęczy pocz. w. XVII, w nim obraz MB z Dzieciątkiem w typie ikony, zapewne pół. XVI w., zw. „Madonna Biecka”, pochodzący z Łojowa n. Dnieprem, łaskami słynący (wzmianki o kulcie z 1767 odnoszą się zapewne do tego obrazu); ponadto obrazy: MB Anielska. Koronacja NMP, oba XVII w. i MB Częstochowska zapewne XVIII w.;
4. prawy przy tęczy pocz. XVII w” z płaskorzeźb Pokłonu Trzech Królów w predelli i obrazami: św. Anna nauczająca Maryję i Bóg Ojciec XVII w.;

ołtarze w kaplicach:
1. rokokowy 2. pół. XVIII w., z obrazem MB z Dzieciątkiem;
2. pocz. XVII w., z płaskorzeźbami maryjnymi i obrazami ścięcia św. Jana i MB z Dzieciątkiem;
3. rokokowy 2. pół. XVIII w,, z obrazem św. Antoniego z herbem Abdank, mai. Kosecki 1686;
4. z 1616. z tarczą z herbami: Strzemię Abdank, Stary Koń i niezidentyfikowany, w nim krucyfiks z tegoż czasu;
5. neogotycki 1870, w nim obraz Ecce Homo XVII-XVIII w.;
6. barokowy 1670, w nim predella z malowidłem Pokłonu Trzech Królów;
7. rokokowy 2. pół. XVIII w., z tarczą z herbami: Brochwicz, Janina, Rawicz i Półkozic oraz obrazem św. Tekli;
8. barokowy ok. pół. XVII w., w predelli obraz Ostatniej Wieczerzy. Chrzcielnica brązowa, późnogotycka XV w., z plakietkami, inskrypcją i herbem Jastrzębiec, pokrywa 1835. Ambona barokowa XVII w. Stalle wczesnobarokowe, lewa 1. ćw. XVII w., prawa 2. ćw. XVII w., o bogatej dekoracji snycerskiej, z rzeźbami Chrystusa, NMP i świętych oraz licznymi herbami i gmerkami. Ławy radzieckie późnorenesansowe 1594 i ok. 1600, polichromowane. Pulpit muzyczny płaskorzeźbiony, manierystyczny 1633. Fotel i taborety późnobarokowe XVIII w. Tęcza o fantazyjnym wykroju, rzeźbiona 1639, z inskrypcją, herbami Gozdawa i Rawicz oraz gmerkami; na niej grupa rzeźbiona Ukrzyżowania z Chrystusem między łotrami, MB Bolesną, św. Janem Ew., św. Marią Magdaleną i Longinem 1650. Pająk mosiężny późno-gotycki 1. pół. XVI w., z figura NMP w promienistej glorii, dwustronną. Dwa rzeźbione lichtarze paschalne barokowe XVIII w. Szafka ścienna w zakrystii, gotycka 1497.

Obrazy:
1. Chrzest Chrystusa 1. pół. XVII w.;
2. Głowa Chrystusa XVII w.;
3. MB z Dzieciątkiem XVII w.;
4. św. Sebastian wg. Gerarda Seghersa XVII w.;
5. św. Jacek XVIII w.;
6. św. Jan Nepomucen XVIII w.
7. św. Wincenty Ferreriusz 1788;
8. MB Bolesna XVIII w.

Portrety:
1-3. Wielkopolskich XVII w.;
4. Marcina Kromera, zapewne kopia obrazu z XVI w. Kilkanaście rzeźb ołtarzowych barokowych XVII i XVIII w.

Pomniki nagrobne:
1. zapewne Piotra Sułowskiego sędziego bieckiego, renesansowy 2. pół. XVI w., z postacią rycerza i herbem Strzemię, przesunięty na obecne miejsce 1877;
2. Mikołaja Ligęzy kasztelana bieckiego i wiślickiego, starosty żydaczowskiego, renesansowy 1578, okazały z postacią rycerza i płaskorzeźbą konia oraz kartuszem z herbami Półkozic, Leliwa, Nieczuja i Sulima.

Epitafia i tablice nagrobne:
1. 1557 fundowana przez Marcina Kromera sekretarza królewskiego i kanonika warmińskiego dla swych przodków;
2. 1579 Kromerów;
3. Piotra Baria;
4. Józefa Russka (zm. 1583), mieszczanina bieckiego;
5. Wojciecha Nigritiusa doktora medycyny (zm. 1585);
6. Wawrzyńca Ditriciusa altarysty bieckiego (zm. 1591);
7. Mikołaja Ligęzy kasztelana czchowskiego, Mikołaja Ligęzy kasztelana bieckiego, wiślickiego i starosty żydaczowskiego oraz Jana dworzanina królowej, 1591;

1. Anny Barian rajczyni bieckiej z końca XVI w.;
2. Pawła Cowalowiusa XVI/XVII w.;
3. Mikołaja Cieklińskiego burgrabiego zamku krakowskiego (zm. 1594);
4. Stanisława Czechowicza rajcy bieckiego (zm. 1621);
5. Andrzeja Czaplicza 1627;
6. rodziny Mqczków 1632;
7. rodziny Piotroviciusów ok. 1630;
8. Wojciecha Fabritiusa jezuity 1637;
9. Nikodema z Bobrownik (zm. 1644);
10. bpa Wojciecha Lipnickiego (zm. 1647);
11. Bartłomieja Hibnera rajcy bieckiego (zm. 1663);
12. Walentego Chodora (zm. 1670);
13. Agnieszki Sarneckiej (zm. 1673);
14. Jana Czaplica kanonika krakowskiego i dziekana bieckiego (zm. 1680);
15. Stanisława Pawłowskiego misjonarzy bieckiego (zm. 1692);
    Marcina Sarneckiego rajcy bieckiego (zm. 1697).

Monstrancja klasycystyczna pocz. XIX w. Lichtarze: sześć drewnianych późnogotyckich XVI w.; dwa brązowe późnogotyckie XVI w.; cztery mosiężne barokowe XVII w.; dwa cynowe 1741.
Dzwonnica wolnostojąca. Gotycka XV i XVI w., nadbudowana na baszcie obronnej. Z cegły, z otworami strzelniczymi. Hełm barokowy XVII w., baniasty z latarnio, kryty gontem.

Dzwony: 1. „Urban”, gotycki z 1302, z plakietkami Ukrzyżowania, pęknięty; 2. z 1930; 3-4. z 1959 i 1968.
Cmentarz przykościelny i sąsiadujące zabudowania przyległe od pn. zach. do dawnego muru miejskiego; od pd. mur z kamiennymi posągami świętych XIX w. Od wsch. bramka pocz. XVII w.
Kaplice:

1. p.w. św. Barbary (przyległa do dzwonnicy). Wzniesiona 1850 w miejsce poprzedniej gotyckiej i z częściowym wykorzystaniem jej murów. Bez wyraźnych cech stylowych;
2. cmentarna murowana p.w. św. Piotra i Pawła, zbud. 1846. Wewnątrz ołtarzyk klasycystyczny;
3. p.w. NMP Królowej Polski w Kwiatonowicach, wybud. pocz. XX w.
   Figura wg tradycji na miejscu zburzonego kościoła p.w. św. Jakuba, barokowa XVII w. Kamienna, w kształcie kolumny zakończonej latarnią.